श्रीगुरुचरित्र अध्याय 50 भाग 2
जे असती पापीजन । त्यांतें जीवित्व अथवा मरण ।
जहाले देहा न सुटे पाप आपण । भोगल्यावांचोनि परियेसा ॥ ९१ ॥
विचार करुनि मानसीं । बोलावोनि कोळियासी ।
सांगतसे विस्तारेसीं । ऐका श्रोते एकचित्तें ॥ ९२ ॥
राजा म्हणे दूतासी । माझे बोल परियेसीं ।
नेऊनि आपुले स्त्री-पुत्रांसी । अरण्यांत टाकावीं ॥ ९३ ॥
मनुष्यांचा संचार । जेथे नसेल विचार ।
तेथें ठेवी वेगवक्त्र । म्हणे राजा स्त्री-सुतांसी ॥ ९४ ॥
येणेंपरी दूतासी । राजा सांगे विस्तारेंसीं ।
रथ दिधला संजोगेंसी । घेऊनि निघाला झडकरी ॥ ९५ ॥
तिचे दासदासी सकळ । दुःख करिती महा प्रबळ ।
माता पिता बंधु कुळ । समस्त प्रलाप करिताति ॥ ९६ ॥
दुःख करिती नगर-नारी । हा हा पापी दुराचारी ।
स्त्री-पुत्रांसी कैसा मारी । केवीं यातें राना पाठवितो ॥ ९७ ॥
रथावरी बैसवोनि । घेऊनि गेला महारानीं ।
जेथें नसे मनुष्य कोणी । तेथें ठेविलीं परियेसा ॥ ९८ ॥
दूत आला परतोन । सांगे रायासी विस्तारोन ।
महारण्य होतें वन । तेथें ठेविलीं म्हणतसे ॥ ९९ ॥
ऐकोनि राजा संतोषला । दुसरे स्त्रियेसी सांगता झाला ।
दोघांसी आनंद जाहला । वनीं राहिले मातासुत ॥ १०० ॥
मातासुत दोघेजण । पीडताति महाव्रणें ।
कष्टती अन्नोदकावीण । महारण्य वनांत ॥ १०१ ॥
राजपत्नी सुकुमार । तयावरी रोग थोर ।
चालूं न शके, रान घोर । महाकंटक भूमीसी ॥ १०२ ॥
कडिये घेवोनि बाळकासी । जातसे मंदमंद गमनेंसीं ।
आठवी आपुले कर्मासी । म्हणे आतां काय करुं ॥ १०३ ॥
तया वनीं मृगजाति । व्याघ्र सिंह दिसताति ।
सर्प थोर अपरिमिति । हिंडताति वनांतरीं ॥ १०४ ॥
म्हणे मातें व्याघ्र कां न मारी । पुरें मातें आतां संसारी ।
ऐसी पापिणी मी थोरी । वांचोनि काय कामासी ॥ १०५ ॥
म्हणोनि जाय पुढतीं पुढतीं । क्षणक्षणा असे पडती ।
पुत्रासहित चिंता करीती । जातसे वनांत ॥ १०६ ॥
उदकाविणें तृषाक्रांत । देहव्रणें असे पीडित ।
व्याघ्रसर्पांते देखत । भयचकित होतसे ॥ १०७ ॥
देखे वेताळ ब्रह्मराक्षस । कोल्हीं भालुवा परियेस ।
केश मोकळे आपणांस । पाय-मोकळें जातसे ॥ १०८ ॥
ऐसी महारण्यांत । राजस्त्री असे हिंडत ।
पुढें जातां देखिला पंथ । गुरें चरती रानांत ॥ १०९ ॥
तयांपाशीं जावोनि । पुसतसे करुणावचनीं ।
गोरक्षकांतें विनवोनि । मागे उदक कुमारकासी ॥ ११० ॥
गोरक्षक म्हणती तियेसी । जावें तुवां मंदिरासी ।
तेथें उदक बहुवसी । अन्नही तूंतें मिळेल ॥ १११ ॥
म्हणोनि मार्ग दाखविती । हळूंहळूं जाय म्हणती ।
राजपत्नी मार्ग क्रमिती । गेली तया ग्रामासी ॥ ११२ ॥
तया ग्रामीं नरनारी । दिसताति अपरांपरी ।
देखोनि झाली मनोहरी । पुसतसे स्त्रियांसी ॥ ११३ ॥
म्हणे येथें कवण राजा । संतोषी दिसती समस्त प्रजा ।
ऐकोनि सांगती वैश्यराजा । महाधनिक पुण्यवंत ॥ ११४ ॥
याचें नांव ‘ पद्माकर ‘ । पुण्यवंत असे नर ।
तूंतें रक्षील अपार । म्हणोनि सांगती तियेसी ॥ ११५ ॥
इतुकिया अवसरीं । तया वैश्याचिया घरीं ।
दासी होती मनोहरी । तीही आली तियेजवळी ॥ ११६ ॥
येवोनि पुसे ती वृतांत्त । घेवोनि गेली मंदिरांत ।
आपल्या स्वामीसी सांगत । आद्यंत विस्तारेंसी ॥ ११७ ॥
देखोनियां वैश्यनाथ । कृपा करी अत्यंत ।
नेली आपुल्या मंदिरांत । दिधलें एक गृह तिसी ॥ ११८ ॥
पुसोनियां वृत्तांत । वाणिज्य जाहला कृपावंत ।
दिल्हें अन्नवस्त्र बहुत । नित्य तिसी रक्षीतसे ॥ ११९ ॥
ऐसी तया वैश्याघरीं । होती रायाची अंतुरी ।
वर्धतसे पीडा भारी । व्रण न वचे परितेसा ॥ १२० ॥
येणेंपरी राजसती । तया वैश्या घरीं होती ।
वाढिन्नले व्रण सुतीं । प्राणांतक होतसे ॥ १२१ ॥
वर्ततां ऐसें एके दिवसीं । प्राण गेला कुमरकासी ।
प्रलाप करी बहुवसी । राजपत्नी परियेसा ॥ १२२ ॥
मूर्छा येऊनि तये क्षणी । राजपत्नी पडे धरणीं ।
आपुलें पूर्व आठवोनि । महाशोक करीतसे ॥ १२३ ॥
तया वाणिज्य-स्त्रिया देखा । संबोखिताति तये बाळिका ।
कवणेंपरी तिचे दुःखा । शमन नव्हे परियेसा ॥ १२४ ॥
नानापरी दुःख करी । आठवीतसे पूर्वापरी ।
म्हणे ताता माझ्या शौरी । कोठें गेलासी बाळका ॥ १२५ ॥
राजकुळीं पूर्णचंद्र । माझा तूं आनंदवर्ध ।
मातें सांडूनि जातां बोध । काय तूंतें बरवें असे ॥ १२६ ॥
मातापिताबंधुजना । सोडोनि आल्यें, माझ्या प्राणा ।
तुझा भरंवसा होता जाण । मज रक्षिसी म्हणोनि ॥ १२७ ॥
मातें अनाथ करुनि । तूं जातोसि सोडोन ।
आतां मज रक्षिल कवण । प्राण त्यजीन म्हणतसे ॥ १२८ ॥
येणेंपरी राजपत्नी ऐका । शोक करी महादुःखा ।
देखोनियां नगर लोक । दुःख करिती परियेसा ॥ १२९ ॥
समस्त दुःखाहुनी । पुत्रशोक महा वन्हि ।
मातापित्यांतें दाहोनि । भस्म करी परियेसा ॥ १३० ॥
येणेंपरी दुःख करितां । ऋषभ योगी आला त्वरिता ।
पूर्वजन्मींच्या उपकारार्था । पातला तेथें महाज्ञानी ॥ १३१ ॥
योगीशातें देखोनि । वंदिता झाला तो वाणी ।
अर्घ्यपाद्य देवोनि । पूजा केली उपचारें ॥ १३२ ॥
तया समयीं योगीश्र्वर । पुसे कवण दीर्घस्वर ।
शोक करीतसे अपार । कवण असे म्हणतसे ॥ १३३ ॥
सविस्तरें वाणी योगियातें । सांगता झाला वृत्तांत ।
योगीश्र्वर कृपावंत । आला तिये जवळिके ॥ १३४ ॥
म्हणे योगी तियेसी । मूढपणें दुःख करिसी ।
कवण जन्मला भूमीसी । कवण मेला सांग मज ॥ १३५ ॥
देह म्हणजे अदृश्य जाण । जैसा गंगेंत दिसे फेण ।
व्यक्तअव्यक्त सवेंचि होणें । जलीं बुदबुद परियेसा ॥ १३६ ॥
पृथ्वी तेज वायु आप । आकाश मिळोनि शरीर व्याप ।
पंच संयुक्त शरीररुप । दिसतसे परियेसा ॥ १३७ ॥
पांच भूतें पांचा ठायीं । मिळोनि जातां शून्य पाहीं ।
दुःख करितां अवकाश नाहीं । वाया कां वो दुःख करिसी ॥ १३८ ॥
रेतापासोनि उत्पत्ति भूतें । निजकर्में होय निरुतें ।
काळनाथ आकर्षत । वासनेपरी तयां जाणा ॥ १३९ ॥
मायेपासोनि माया उपजे । होय गुण सत्तव रज ।
तमोगुण तेथें सहज । देहलक्षण येणेंपरी ॥ १४० ॥
तीन गुणांपासाव । उपजती मनुष्यभाव ।
सत्त्वगुण असे देव । रजोगुणें मनुष्य जाण ॥ १४१ ॥
तामस तोचि राक्षस । जैसा कां गुण वसे ।
तैसा पिंड जन्म भासे । कधीं स्थिर नव्हेचि ॥ १४२ ॥
या संसार वर्तमानीं । उपजती नर कर्मानुगुणीं ।
जैसे आर्जव असे पूर्वगुणीं । सुखदुःख तैसे घडे ॥ १४३ ॥
कल्पकोटि वर्षांवरी । जिवंत असती सुर जरी ।
तेही न राहती स्थिरी । मनुष्यांचा काय पाड ॥ १४४ ॥
याकारणें ज्ञानीजन । उपजतां न होती संतोषमन ।
जरी मेलिया दुःख न करणें । स्थिर नव्हे देह जाणा ॥ १४५ ॥
गर्भ संभवे जिये वेळीं । नाश म्हणोनि जाणिजे सकळीं ।
कोणी मरती यौवनकाळीं । क्वचिद्वार्धक्यपणीं जाण ॥ १४६ ॥
जैसें कर्म पूर्वार्जित । तेणें परी असे घडत ।
मायामोहें पिता सुत । म्हणती देखा नरदेहीं ॥ १४७ ॥
जैसें लिखित ललाटेसी । ब्रह्मदेव लिही परियेसीं ।
कालकर्म-उल्लंघनासी । शक्ति नव्हे कवणा जाणा ॥ १४८ ॥
ऐसें अनित्य शरीरासी । कां वो माते दुःख करिसी ।
तुझें पूर्वापर कैसी । सांग मज म्हणतसे ॥ १४९ ॥
तुझे जन्मांतरीं जाणा । कवणाची होतीस अंगना ।
किंवा झालीस जननी कवणा । कवण सुताची सांग मज ॥ १५० ॥
ऐसें जाणोनियां मानसीं । वायां कां वो दुःख करिसी ।
जरी बरवें तूं इच्छिसी । शरण जाईं शंकरा ॥ १५१ ॥
ऐसें ऐकोनि राजपत्नी । करी योगियासी विनंति ।
आपणासी जाहली ऐसी गति । राज्यभ्रष्ट होऊनि आल्यें ॥ १५२ ॥
मातापिता बंधुजना । सोडोनि आल्यें मी राना ।
पुत्र होता माझा प्राण । भरवंसा मज तयाचा ॥ १५३ ॥
तया जाहली ऐशी गति । वांचोनि आपण काय प्रीति ।
मरण व्हावें मज निश्र्चिती । म्हणोनि चरणीं लागली ॥ १५४ ॥
ऐसें निर्वाण देखोनि । कृपा उपजे योगियामनीं ।
पूर्व उपकार स्मरोनि । प्रसन्न जाहला तये वेळीं ॥ १५५ ॥
भस्म काढूनि तये वेळीं । लाविलें प्रेताचे कपाळीं ।
घालितां त्याचे मुखकमळीं । प्राण आला परियेसा ॥ १५६ ॥
बाळक बैसलें उठोनि । सर्वांग झालें सुवर्णवर्णी ।
माता सुत दोघे जणी । व्रण गेले तात्काळी ॥ १५७ ॥
राजपत्नी पुत्रासहित । करी योगियासी दंडवत ।
ऋषभयोगी कृपावंत । आणिक भस्म प्रोक्षीतसे ॥ १५८ ॥
तात्काळिक दोघेजणासी । शरीर झालें सूर्यसंकाशी ।
शोभायमान दिसे ती कैसी । दिव्य देह उभय वर्ग ॥ १५९ ॥
प्रसन्न झाला योगेश्र्वरु । तये वेळीं दिधला वरु ।
तुम्हां नव्हे कधीं जरु । प्रायरुप चिरंजीव ॥ १६० ॥
तुझा सुत भद्रायुषी । कीर्तिवंत होईल परियेसीं ।
राज्य करील बहुवसी । पित्याहून अधिक जाणा ॥ १६१ ॥
ऐसा प्रसन्न होऊनि । योगी गेला तत्क्षणीं ।
ऐक राया एकोमनीं । सत्पुरुषाचें संनिधान ॥ १६२ ॥
सत्पुरुषाची सेवा करितां । तुझा स्फोटक जाईल त्वरिता ।
आतां न करीं चिंता । दृढ धरीं भाव एक ॥ १६३ ॥
ऐसें राजा ऐकोनि । नमन करी तये क्षणीं ।
विनवीतसे कर जोडूनि । कोठें असे सत्पुरुष ॥ १६४ ॥
मातें निरोपावें आतां । जाईन आपण तेथें त्वरिता ।
त्याचें चरण दर्शन होतां । होईल बरवें म्हणतसे ॥ १६५ ॥
ऐकोनि रायाचें वचन । सांगतसे मुनि आपण ।
भीमातीरीं गाणगाभुवन । असे तेथें परमपुरुष ॥ १६६ ॥
तयापाशीं तुवां जावें । दर्शनमात्रें होईल बरवें ।
ऐकोनि राजा एकोभावें । निघता झाला तये वेळीं ॥ १६७ ॥
एकोभावें राजा आपण । निघाला श्रीगुरुदर्शना ।
प्रयाणांतरी करी प्रयाण । आला गाणगापुरासी ॥ १६८ ॥
ग्रामीं पुसे सकळिकांसी । ऐकों येथें एक तापसी ।
रुप धरी संन्यासी । कोठें आहे म्हणोनियां ॥ १६९ ॥
भयाभीत झालें सकळिक । म्हणती आतां नव्हे निकें ।
श्रीगुरुसी पुसतो ऐक । काय करील न कळे म्हणती ॥ १७० ॥
कोणी न बोलती तयासी । राजा कोपला बहुवसीं ।
म्हणे आलों भेटीसी । दाखवा आपणासी म्हणतसे ॥ १७१ ॥
मग म्हणती समस्त लोक । अनुष्ठानस्थानीं असती निक ।
अमरजासंगमीं माध्याह्निक । करोनि ग्रामीं येताति ॥ १७२ ॥
ऐसें ऐकोनि म्लेंच्छ देखा । समस्तां वर्जूनि आपण एका ।
बैसोनियां आंदोलिका । गेला तया स्थानासी ॥ १७३ ॥
दुरोनि देखतां श्रीगुरुसी । चरणीं चाले म्लेंच्छ परियेंसी ।
जवळी गेला पहावयासी । नमन करुनि उभा राहे ॥ १७४ ॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । कां रे रजका कोठें अससी ।
बहुत दिवसां भेटलासी । आमचा दास होवोनियां ॥ १७५ ॥
ऐसें वचन ऐकोनि । म्लेंच्छ झाला महाज्ञानी ।
पूर्वजन्म स्मरला मनीं । करी साष्टांगी नमस्कार ॥ १७६ ॥
पादुकांवरी लोळे आपण । सद्गदित अंतःकरण ।
अंगीं रोमांचळ उठोन । आनंदबाष्पें रुदन करी ॥ १७७ ॥
पूर्वजन्म आठवोन देखा । रोदन करी अति दुःखा ।
कर जोडूनि विनवी ऐका । नानापरी स्तोत्र करी ॥ १७८ ॥
राजा म्हणे श्रीगुरुसी । कां उपेक्षिलें आम्हांसी ।
झालों आपण परदेशी । चरणावेगळें केलें मज ॥ १७९ ॥
अंधकारसागरांत । मज घातलें कां कूपांत ।
होऊनि मी मदोन्मत्त । विसरलों चरण तुझे ॥ १८० ॥
